Wspomnienia o pierwszym dyrektorze brzeskiego Liceum Ogólnokształcącego Józefie Kaczkowskim. Pedagog dużego formatu.

Wiosną i na początku lata 1945 r. Brzeg jest jeszcze słabo zaludniony. Organizują się z wolna władze, urzędy państwowe. Systematycznie napływa ludność z Polski Centralnej, repatrianci zza Buga i z Zachodu. W pełni lata 1945 r. Brzeg zaczyna się ożywiać, otwierają podwoje pierwsze sklepy. 29 lipca 1945 r. pełnomocnik RP na Okręg Administracyjny Dolnośląski w Legnicy powierza panu Józefowi Kaczkowskiemu zorganizowanie Państwowego Liceum i Gimnazjum w Brzegu.

Wątek biograficzny
Józef Kaczkowski, pseudonim Wierzba, IKA, kryptonim A.A., J. K-i urodził się 17 kwietnia 1892 r. w Pajęcznie w pow. Radomskim, jako syn małorolnego Franciszka i Marii z Dobrskich. W latach 19091912 uczęszczał do Gimnazjum Polskiego w Płocku. W 1913 r. zdał egzamin dojrzałości jako eksternista we Lwowie. Początkowo był słuchaczem Szkoły Politechnicznej we Lwowie, zaś w latach 1913-1921 (z przerwą 1914-17), Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w zakresie polonistyki i filozofii ścisłej. W 1922 uzyskał dyplom nauczyciela szkół średnich.
W latach 1912-1914 Józef Kaczkowski był członkiem organizacji Promień ?Życie", Stowarzyszenia Polskiej Postępowej Młodzieży Akademickiej. W czasie I wojny światowej w 1915 r. zorganizował 12 kompletów szkolnych Towarzystwa Szerzenia Oświaty (późniejsza Macierz Szkolna) w Wieluniu i w powiecie. Był ich kierownikiem. W lecie 1915 r. był wykładowcą języka polskiego na wakacyjnych kursach pedagogicznych, a w okresie od 1915 do 1917 roku kierownikiem sześciu szkół podstawowych i nauczycielem Szkoły Handlowej (późniejszej Realnej). Równocześnie w latach 1914-1918 był sekretarzem Polskiej Macierzy Szkolnej, Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w Wieluniu i nie tylko. W latach 1919- 1920 należał do Tymczasowej Reprezentacji Młodzieży Akademickiej, Batalionu Akademickiego; w 1920 r. był prezesem Wzajemnej Pomocy Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Uczył w Państwowym Gimnazjum Filologicznym w Sosnowcu (1920-1922), potem w Gimnazjum Żeńskim w Dąbrowie Górniczej (1922-1927). W latach 1927-1932 był nauczycielem i dyrektorem w Gimnazjum Społecznego Zrzeszenia Rodzicielskiego Szkół Średnich i Fachowych w Sosnowcu.
W okresie międzywojennym Józef Kaczkowski działał w Sosnowcu i Dąbrowie Górniczej w licznych organizacjach m. in. w Związku Nauczycielstwa Polskiego Szkół Średnich (ZNP), w Związku Miast Polskich. Od lat związany z obozem peowiecko-legionowym, Józef Kaczkowski po przewrocie majowym w 1926 r. przystąpił do sanacyjnego Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) i wykazywał dużą aktywność, szczególnie na odcinku samorządu komunalnego. W latach 1929-1932 był wiceprezesem, potem prezesem Rady miejskiej w Dąbrowie Górniczej, zaś w latach 1934-1939 prezydentem miasta Sosnowca.
W 1935 r. był posłem z Kieleckiego do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. W czasie II wojny światowej pracował jako księgowy (1940-45), potem jako kierownik Spółdzielni ?Rolnik" w Wędrogowie-Kowiesach, w dawnym powiecie skierniewickim, a równocześnie uczył języka polskiego, historii i innych przedmiotów na tajnych kompletach gimnazjalnych. W roku 1945 organizował tam szkolnictwo.
W latach 1945-1949 był organizatorem, nauczycielem i dyrektorem Państwowego Gimnazjum i Liceum w Brzegu. W latach 1949-1951 Józef Kaczkowski był dyrektorem administracyjnym i wykładowcą w Państwowym Ośrodku Szkolenia Handlowego PDT we Wrocławiu, a w latach 1952-1954 naczelnikiem Wydziału Administracyjnego, Finansowego i Gospodarczego Zakładu Doskonalenia Rzemiosła (ZDR) we Wrocławiu. Był organizatorem Koła ZNP w Brzegu i Wrocławiu, radnym i przewodniczącym Komisji Finansowej Miejskiej Rady Narodowej w Brzegu, organizatorem brzeskiego Komitetu Powiatowego Stronnictwa Demokratycznego, Spółdzielni Wydawniczej ?Czytelnik" i innych. Kaczkowski był autorem dwóch utworów dramatycznych a były to: ?Dla ojczyzny" ? sztuka ludowa w trzech odsłonach z czasów Powstania Kościuszkowskiego (1917) oraz ?Pierścień" - baśń dramatyczna w jednej odsłonie.
Pod własnym nazwiskiem lub kryptonimem (A.A., J K-i) opublikował 1917-1939 wiele artykułów z zakresu wychowania młodzieży, szkolnictwa, oświaty, dziejów Polski; po 1930 r. także na tematy gospodarcze i polityczne w czasopismach ?Goniec Częstochowski", ?Glos Nauczycielski", ?Nowa Reforma", ?Iskra", ?Ogniwo'', ?Ekspres Zagłębia" i innych. Jego przyjacielem był Józef Kaden-Bandrowski, którego często gościł w Sosnowcu podczas pisania ?Czarnych skrzydeł".
Józef Kaczkowski 25 grudnia 1925 r. ożenił się z Zofią z Gruszczyńskich, z którą miał syna Andrzeja. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Zmarł 17 marca 1954 r. we Wrocławiu.
Okres działalności w Brzegu
8 sierpnia 1945 r. dyr. Józef Kaczkowski przybywa do Brzegu i rozpoczyna energiczne działania w celu uruchomienia szkoły. Nominację na pierwszego nauczyciela otrzymał Feliks Guzik, który współpracował z dyr. Kaczkowskim przy uruchomieniu szkoły. 15 sierpnia 1945 r. uzyskano budynek na pomieszczenia Gimnazjum i Liceum przy ul. Kolejowej (później Marchlewskiego, a obecnie Armii Krajowej).
Barbara Guzikówna relacjonuje: ?Budynek robił niemiłe wrażenie: bez szyb, narożnik rozbity pociskami, dach narożnika zerwany, jedna sala narożna na II piętrze ma wyrwane drzwi i zburzoną część ściany w stronę korytarza i od ulicy, odłamki pocisku i gruz leżą na korytarzu. Inne sale zaśmiecane brudne, pełne różnych nieużytków ".
16 sierpnia 1945 r. rozpoczęto przyjmowanie wpisów, korzystając z gościny w lokalu Informacji Propagandy. Przystąpiono do sprzątania wnętrza budynku oraz jego zabezpieczenia przed grabieżą i zniszczeniem. Przyjęto woźnego Józefa Jarosińskiego. 1 września 1945 rozpoczęły się egzaminy wstępne do klas gimnazjalnych.
3 września 1945 r. w udekorowanej sali na parterze odbyła się uroczystość, na którą przybyli zaproszeni goście ze starostą grodzkim Mieczysławem Lewoniewskim na czele, inspektorem szkolnym Rytlewskim i szefem informacji Mazurem; rodzice, ksiądz Śmietana, grono nauczycielskie i młodzież szkolna. Dyrektor Kaczkowski wygłosił przemówienie powitalne, wyrażając radość z faktu, że ?udziałem naszym jest powrót na Ziemie Odzyskane, kiedy się dopełniła sprawiedliwość historii".
Przemawiał starosta grodzki Mieczysław Lewoniewski, który na pierwszej stronie Księgi Pamiątkowej wpisał słowa:
?W dniu 3 września 1945 r. jako pierwszy starosta grodzki miasta Brzegu Mieczysław Lewoniewski przy udziale dyr. Gimnazjum Józefa Kaczkowskiego i Grona Profesorów z ramienia Rządu nowo odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej dokonałem uroczystego otwarcia Gimnazjum i Liceum Państwowego w Brzegu. Historyczną datę zapisujemy potomnym ku wiecznej pamięci. Mury tej uczelni niech kształcą młode umysły, a pierwsi uczniowie niech będą zalążkami wielkich ideałów dla przyszłych pokoleń. Zdobyta wiedza uszlachetniając umysły, niech będzie bodźcem do pożytecznej pracy w odbudowie i gruntowaniu potęgi odrodzonej Polski. Brzeg, 15 września 1945 r. ? M. Lewoniewski.".

Tzw. popołudniówka - rok 1947

We wrześniu 1945 r. grono nauczycielskie składała się z dyr. Kaczkowskiego i nauczycieli: Feliksa Guzika, Jana Ślęzaka, Olgi Ładzieńskiej i Stanisława Modelskiego. Uczniów było 89.
Rozpoczęły się normalne zajęcia szkolne. Przez cały wrzesień trwały prace porządkowe, urządzało się gabinety, pracownie i klasy. W październiku 1945 r. w związku z chłodami przystąpiono, z pomocą młodzieży, do szklenia okien w klasach. Okna na korytarzach w związku brakiem szkła zaklejono tekturą. Powiększono do siedmiu ilość klas z powodu stale napływającej młodzieży. Otworzono Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych, korzystając z tego samego grona nauczycielskiego. Lekcje rozpoczynały się o godz. 15.15, uruchomiono klasy I - III w gimnazjum oraz I i II w liceum. Na parterze powstała biblioteka szkolna. W dniu otwarcia liczyła 724 numery inwentarzowe, na co złożyły się książki ofiarowane przez dyrektora szkoły, Garbarnię, gdzie znaleziono dużą ilość polskich książek zwiezionych tu z Polski przez Niemców, a pierwszą bibliotekarką została pani Ładzieńska. Dokuczliwy był brak podręczników - uczono się z notatek i niewielkiej ilości książek przedwojennych.
Od 27 września do 2 października trwały szczepienia ochronne przeciw durowi brzusznemu poprzedzone pogadanką prof. Michalskiego o znaczeniu szczepień i ich działaniu. Zawiązano Komitet Rodzicielski i przystąpiono do remontu centralnego ogrzewania. 10 listopada 1945 r. otwarty został przy szkole internat - oddział męski i żeński. 22 listopada 1945 r. wojska radzieckie opróżniły drugą część gmachu. Natychmiast przystąpiono do jej urządzania, w pierwszym rzędzie auli. W auli urządzono scenę, uruchomiono organy i ustawiono krzesła. 8 marca 1946 r. odbyła się uroczystość rozdania świadectw dojrzałości Liceum i Gimnazjum dla Dorosłych, po egzaminach, którym przewodniczył przedstawiciel Kuratorium Franciszek Gwóźdź.
28 czerwca 1946 r, odbyła uroczystość zakończenia pierwszego roku szkolnego w Brzegu.
18 i 19 maja 1948 r. odbył się ustny egzamin dojrzałości. Dopuszczeni doń zostali wszyscy uczniowie w liczbie 17 osób. W czasie egzaminu dojrzałości przybył na wizytację naczelnik szkolnictwa średniego z Kuratorium Okręgu Szkolnego Wrocławskiego J. Lubojecki, który powiedział: ?Stwierdziwszy podczas pobytu na egzaminie dojrzałości w Państwowym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym w Brzegu doskonale przygotowanie młodzieży ze wszystkich przedmiotów, świadczące o poważnym traktowaniu przez nią pracy w szkole oraz rzetelnej pracy nauczycieli życzę, aby grono ze swym dyrektorem i w przyszłości osiągało takie wyniki dla dobra tej młodzieży". Wszyscy zdali egzamin dojrzałości. Wynik - 74% ocen dobrych i bardzo dobrych. Maturzyści 1948 r.:
? Andryasiewicz Maria
? Baran Antoni
? Bułajewska Zofia
? Drozd Mieczysław
? Gajkowska Maria
? Górniak Zofia
? Grzymkowski Tadeusz
? Jurkiewicz Bronisław
? Kaczkowski Andrzej
? Korczyński Andrzej
? Kotapski Stanisław
? Liliejko Jolanta
? Puchelak Helena
? Sędzikowska Ewa
? Sokołowska Alina
? Sołtysiak Krystyna
? Urbanik Kazimierz

22 maja 1948 r. zorganizowano uroczystość wręczenia abiturientom świadectw dojrzałości z udziałem zaproszonych gości, rodziców i młodzieży szkolnej. Panował podniosły nastrój. W imieniu absolwentów żegnał szkołę prymus Kazimierz Urbanik, późniejszy rektor Uniwersytetu Wrocławskiego. 25 czerwca 1948 r. uroczystość zakończenia roku szkolnego dla wszystkich szkół w Brzegu odbyła się w Amfiteatrze.
Szkoła zdobyła dobrą opinię u władz szkolnych i uznanie społeczeństwa. Ugruntowały się tradycje rzetelnej pracy, przyjaźni, zaufania i przywiązania do szkoły, coraz silniejszego zrastania się z ziemią Piastów.
19 marca 1949 r. Samorząd Uczniowski złożył na ręce dyrektora Józefa Kaczkowskiego kwotę 15  tys. Zł - z okazji imienin ukochanego pedagoga - na stypendia dla uczniów. 2 lipca 1949 r. miało miejsce ostatnie posiedzenie Rady Pedagogicznej. Dyrektor Józef Kaczkowski zawiadomił o swoim ustąpieniu i pożegnał grono nauczycielskie, dziękując mu za współpracę. Cytuję wypowiedź absolwenta szkoły, prof. Kazimierza Urbanika:
?Pamiętam pierwsze dni w wyzwolonym Brzegu, do którego przybyłem jako repatriant. Przyjeżdżali tu różni ludzie, często żołnierze w mundurach. Wkrótce, gdy ogłoszono zapisy do szkoły średniej, napływało coraz więcej kandydatów urzeczywistniających swe marzenia o szkole polskiej, o wiedzy, z której zdobywaniem nie trzeba było się kryć. Pierwsze dni to porządkowanie budynku i obiektów, a potem stopniowo praca i nauka. Pamiętam panią Kubrycht - matematyczkę, kobietę o niezwykłej inteligencji, nauczycielkę, która potrafiła rozmiłować nas w przedmiocie, trzeba przyznać - nie zawsze lubianym. Pamiętam, że szkoła słynęła z kwitnącego w niej życia artystycznego. To były łata niepowtarzalne w wymiarze trudności ł niepowtarzalne w sile ich pokonywania. A wszystko to było zasługą założyciela i dobrego ducha tej szkoły".
Niepowtarzalny jest każdy człowiek, ale pierwszy dyrektor Józef Kaczkowski zasłużył, by mówić o nim: wspaniały, cudowny, dobroduszny, wyrozumiały, ale bardzo wymagający pedagog dużego formatu.

Słowa te zostały spisane dzięki uprzejmości syna pierwszego dyrektora szkoły, Andrzeja Kaczkowskiego i Marii Andryasiewicz -Myśliwskiej - jednej z pierwszych absolwentek szkoły, którym serdecznie dziękuję. Rys biograficzny zamieścił Polski Słownik Biograficzny, tom XI, zeszyt III. Nasze obydwie córki Elżbieta i Krystyna są absolwentkami tejże szkoły. Ze wzruszeniem i wielką satysfakcją spisywałam te słowa.

Zofia Mogilnicka

• « poprz.
• nast. »