1 Front Ukraiński Armii Radzieckiej doszedł w połowie 1944 roku do wschodnich ziem Polski. Po zajęciu przyczółka sandomierskiego, wojsko przygotowywało się do dalszej ofensywy.

Kwatera Główna Dowództwa Armii Niemieckiej podjęła plan umocnień frontu wschodniego przez rozbudowę trzech pasów obronnych oraz wielu umocnień pośrednich między Wisłą a Odrą. Prace rozpoczęto w sierpniu 1944 roku. Przez Brzeg przechodził pas "d", który składał się z pól minowych ciągnących się na lini Wrocław-Brzeg-Opole-Koźle-Racibórz-Głubczyce-Prudnik-Nysa. Dodatkowo Brzeg wchodził w skład lini "Barthold"- zewnętrznych umocnień Wrocławia. Miasto otoczono pierścieniem pól minowych, rowami przeciwczołgowymi, zaminowano drogi dojazdowe, zabarykadowano ulice i ustawiono na nich przegrody przeciwczołgowe. Niektóre budowle jak na przykład kościół św. Mikołaja czy Gimnazjum przeznaczono na strategiczne punkty obronne. Ludność w wieku 16-60 lat zdolną do noszenia broni wcielono dekretem Hitlera do jednostek Volkssturmu - pospolitego ruszenia ludowego. W Brzegu prawdopodobnie powstały około 3 takie jednostki. Pod koniec 1944 roku, po starannym przygotowaniu miasto zostało ogłoszone twierdzą, czyli nie podlegało prawu poddania się. Całością obrony lini odrzańskiej na Śląsku zajmowała się 4 Armia Pancerna.

Marszałek Związku Radzieckiego I.S. Koniew , dowódca 1 Frontu Ukraińskiego miał za zadanie przełamać opór wojsk hitlerowskich na południu Polski i dotrzeć do Wrocławia. Natarcie ruszyło 12 stycznia 1945 roku z przyczółka sandomierskiego na Wiśle i w ciągu 6 dni udało się złamać 250-cio kilometrowy pas umocnień niemieckich. Już 19 stycznia dotarto do granic Śląska a 21 stycznia w godzinach wieczornych, po 10 dniach ofensywy, 13 Dywizja Piechoty pułkownika W.N. Komarowa wchodząca w skład 5 Armii Gwardii gen. Żadowa stanęła po lewej stronie Odry w okolicach Lipek. Rozpoczęły się uporczywe walki o sforsowanie Odry

W Brzegu formacje obronne czyniły ostatnie przygotowania. W nocy 22/23 stycznia 1945 roku rozpoczęto ewakuację pozostałej części ludności cywilnej. Zamówione pociągi nie docierały do miasta, wobec czego wielu mieszkańców zdecydowało się na ucieczkę piechotą i saniami. W ponad dwudziestostopniowym mrozie podczas ewakuacji w kierunku Strzelina zamarzło kilkaset osób, przeważnie starcy, kobiety i dzieci. Kolej zdołała podstawić jedynie dwa pociągi, które odjechały 23 stycznia po południu do Jeleniej Góry. W tym samym dniu z przeciwległego brzegu Odry 33 Korpus Piechoty Gwardii generała N.F.Lebiedienki rozpoczął ostrzał miasta z czołgów.

W Lipkach i Skorogoszczy wysiłkiem wielu poległych żołnierzy utrzymano przyczółki a następnie po wybudowaniu mostów, przetransportowano w nocy 23/24 stycznia na prawy brzeg Odry sprzęt bojowy. Z okolic Lipek wojsko zajęło pozycje, okrążając całą twierdzę. Brzegu broniły jednostki pancerne, SS, i Volksturm.

4 lutego 1945 roku generał Lebiedienko otrzymał rozkaz uderzenia na miasto w kierunku południowym a 5 lutego pozostałe wojska 5 Armii Gwardii ruszyły do zdobywania miasta. Piechota i czołgi wkroczyły do Brzegu po zmasowanym ostrzale artyleryjskim i po całym dniu walk ulicznych już 6 lutego 1945 roku zdobyły twierdzę i miasto Brzeg. Niemcy ponieśli duże straty w ludziach i sprzęcie. Poległo około 800 żołnierzy niemieckich, w Skarbimierzu na lotnisku zdobyto samoloty, czołgi, działa artyleryjskie, pojazdy mechaniczne oraz dużą ilość amunicji.Za wyzwolenie Brzegu oddało życie około 400 żołnierzy radzieckich. Tego dnia ( 5.II.1945) Brzeg został zniszczony w ponad 60%. Ucierpiało wiele budowli w mieście m.in.: Gimnazjum piastowskie, kościół św. Mikołaja, Zamek, zabytkowe kamienice w Rynku. Pozostały nietknięte dzielnice mieszkaniowe oraz zachował się szczęśliwie renesansowy Ratusz.

Data 6. luty 1945 zamknęła 204-letni etap rządów pruskich w historii Brzegu. Po lokacji miasta w 1248 roku i rządach Polaków, po śmierci ostatniego Piastowicza w 1675 roku i rządach Czechów i Austriaków, po bitwie Małujowickiej w 1741 roku i rządach Niemców zmieniała się po raz kolejny przynależność terytorialna Brzegu.

• « poprz.
• nast. »