Rozciągający się na długości kilkuset kilometrów nieujarzmiony Bajkał stanowi naturalną przeszkodę w dotarciu jeszcze dalej na Wschód, aż do brzegów Oceanu Spokojnego. Dlatego jezioro oplatają torowiska umożliwiające komunikację w tych ekstremalnych warunkach. W rejonie północnego Bajkału przebiega Bajkalsko-Amurska Magistrala (BAM) na Południu zaś legendarna Kolej Transsyberyjska, z wyłączonym z ruchu towarowego najstarszym odcinkiem, nazywanym przez poetów Złotą klamrą Bajkału.
- A jak zabijają czas ludzie podróżujący wspólnie przez setki godzin, przez wiele, wiele dni a nawet tygodni? - Odpowiem posiłkując się maksymą Artura Rubinsteina: Grafomani rozmawiają o sztuce, artyści - o kobietach, jedzeniu i pieniądzach...
Przemierzając Rosję poznałem Nikołaja Żurawlewa Michajłowicza budowniczego kolei północnej, zapalonego gawędziarza, wspaniałego kompana i bez wątpienia poetę, któremu obiecałem, że o BAM, o tym - ze wszech miar spektakularnym osiągnięciu techniki radzieckiej - opowiem swoim rodakom. Nikołaj Michajłowicz był bowiem przekonany, nie bez słuszności zresztą, że Polacy niewiele widzą co tak naprawdę na Syberii można zobaczyć. Nikołaj to szczery entuzjasta kolei a BAM została w jego sercu (i w sumieniu) na zawsze. W tajdze zostawił młodość i wszystkie siły, wciąż się dziwi, że w tych nieludzkich warunkach, w nieprzebytych lasach można było coś podobnego zbudować.
Pirożki
Jeśli ktoś myśli, że pirożki to to samo co polskie (ruskie!) pierogi - myli się. Obie potrawy łączy jedno: są czymś nadziewane. Poza tym reprezentują zgoła różne kosmosy kulinarne. Oszczędzę opisu ruskich pierogów,które - jak sama nazwa wskazuje - dla Polaków, tych z lewa i tych z prawa, są potrawą narodową, obok bigosu rzecz jasna. Pirożki są wyrobem z pogranicza drożdżówki i zwykłej bułki. Bułka daje kształt, drożdżówka zaś typ ciasta. Nadzienie nadaje się w zasadzie wszystko i zależy od twórczej inwencji babuszek, które serwują pirożki: z ziemniakami (s kartoszkoj), z mięsem (s miasom) i z kapustą (s kapustoj). Oczywiście wszystkie trzy składniki mogą stanowić całkiem udaną kompilację,częstokroć okraszoną jajkiem i czymś zielonym: szczypiorkiem lub natką pietruszki. Kiedy przemierzamy Rosję i zechcemy popróbować legendarnych ruskich pierogów poprośmy po prostu o warieniki, które niekoniecznie będą przypominały ukochane polskie ruskie pierogi.
Orzeszki
W rosyjskich pociągach orzeszki są czymś oczywistym i wszechobecnym, choć - oj niestety-niestety - coraz bezczelniej wypierają je zapychacze typu czipsy i inne fast foody. Pojawienie się orzeszków jest sygnałem, że oto wylądowaliśmy w przepastnych syberyjskich lasach. Orzeszkowo jest już do końca transsyberyjskiej podróży, aż po granicę mongolsko-chińską. Zakupu dokonuje się wprost na peronie od bliżej nieokreślonego typu sprzedawcy (dzieci, starcy), a miarką jest szklaneczka (stakanczik). Orzeszki wcinają wszyscy, bez względu na: rasę, płeć, wiek, partyjną przynależność i wrażliwość wewnętrzną. O dziwo w wagonach nie uświadczysz walających się łupinek.
Opowieść Nikołaja Michajłowicza o prowizorce breżniewowskich sukcesów wprawiła mnie w zadumę. Nastrój wagonowy wrócił raz jeszcze, już w Polsce, po kilkunastu dniach od powrotu z wielkiej podróży. Niedawno jechałem, oddanym w świetle fleszy i z propagandowym hukiem, odcinkiem autostrady pod Legnicą. Zrozumiałem, że Obywatel IV RP też wiele potrafi. Dowody? Z przyczyn w pełni usprawiedliwionych legnickiego odcinka nie otwierał towarzysz Leonid B., był za to ksiądz z pokropkiem i malutcy polityczni ważniacy. Nazajutrz jedną nitkę z ruchu wyłączono a autostradę - póki co - "się wykańcza".
Ryby
Kulinarną premią dla tych, którzy dotarli aż do Bajkału są ryby. Im bliżej jeziora tym więcej okazji do nabycia świeżutkiego omula (endemik tylko tam występujący) i lipienia syberyjskiego (charus). Lipień zadowoli smakoszy preferujących ryby o mięsie delikatniejszym i mniej tłustym. Rosjanie doskonale wiedzą na których postojach ?połów" będzie obfity. Ażby nie przegapić wyjątkowej okazji posmakowania wyśmienitych ryb bajkalskich wystarczy obserwować współpasażerów we właściwym momencie ożywających i szykujących się do wyjścia z pociągu. Najbogatszą ofertę spotyka się na peronie w Sludiance przez całą dobę i przez okrągły rok. Opowieść o omulu w całej Rosji snują wszyscy smakosze i wywołują nasze - Europejczyków zdziwienie. Ci ostatni dopiero po uczcie zaczynają rozumieć o co w tym wszystkim chodzi. Babuszki proponują ryby (25-30 rubli szt.) wędzone na gorąco (goriacziego kopczienia) i na zimno (chołodnowo kopczienia). Zimnym omulem rozkoszują głównie Rosjanie i wciąż nie mogą osiągnąć konsensusu, która ryba jest lepsza. Jak zaobserwowałem: wojny z tego nie będzie.
Ażeby wybudować kolej na każdy kilometr zużyto wagon dynamitu i dzięki temu wydrążono 39 tuneli, o łącznej długości 9138 metrów (najdłuższy ma 800 metrów, czyli 1/10 trasy przebiega w litej skale). Oprócz tuneli kolej wije się na 18 galeriach naturalnych, bądź usypanych specjalnie z pozyskanych kamieni i prowadzi przez niezliczoną ilość mostów i wiaduktów. Owe karkołomne konstrukcje wymusiły warunki naturalne.Skalisty brzeg jeziora zupełnie nie sprzyjał umiejscowieniu w tym miejscu kolei.
Decyzją Rady Deputatów Narodowych Okręgu Irkuckiego z grudnia 1982 roku na odcinku linii krugobajkalskiej, od stacji Bajkał do stacji Kułtuk, utworzono muzeum architektoniczno-krajobrazowe. Włączono do tego 172 obiekty znajdujące się na tym obszarze.
Czieburieki
Ów smakołyk bynajmniej nie jest osobliwością kuchni około bajkalskiej, choć przyznać należy, że jego nazwa brzmi trochę po buriacku. W czieburiekach można się rozsmakowywać już po przekroczeniu granicy w Brześciu. Czieburieki to na wpół zamknięte niby-naleśniki, niby-bułeczki z zawartością mięsa siekanego lub mielonego, zasmażone w oleju. Marketingowo zaprawione babuszki zapewniają,że konkretnie ich towar jest z najświeższych składników, nie to co u konkurencji. Przed zakupem warto jednak smakowitą porcyjkę obejrzeć albo i zbadać organoleptycznie. Osobiście spożyłem niejednego czieburieka, organizm wytrzymał i wciąż żyję, czego dowodem są owe nostalgiczne wspomnienia, spisane już po powrocie. A więc niepotrzebnie kraczę.
W czasie swojej podróży, ze stacjami krańcowymi: Kułtuk - Bajkał, spotkałem troje Czechów, trzy Francuzki, kilkoro Niemców i turystów z Ameryki Północnej. O Sybirakach traktujących Krugobajkalkę, jako abyknawiennyj (zwykły) środek komunikacji tylko wspominam. Nie przyjechać się Krugobajkalką to tak, jakby być w Rzymie i nie widzieć papieża. Bez takiego doświadczenia nikt nie ma prawa rozgłaszać, że zaliczył Kolej Transsyberyjską. I nie ważne, że spędził w pociągu parę tygodni jadąc od Moskwy do Władywostoku, tam i z powrotem, zahaczając po drodze o Pekin i Ułan Bator.
Restauran
Zachodni obyczaj wdarł się już na Syberię. Dla europejskich estetów przeznaczone są wagony restauracyjne serwujące normalne dania. Dla mnie to żadna atrakcja, tym bardziej, że wszystkie potrawy są zdecydowanie przesolone... cenowo i zrywają z miejscową tradycją. Restauran to miejsce mimo wszystko potrzebne, zwłaszcza do spotkań towarzyskich pasażerów, którzy koncentrują się tam na degustacjach smacznych zakąsek do wódki. Niektóre babuszki też chcą być trendy, a te najbardziej przedsiębiorcze serwują kompletne zestawy obiadowe: np: kurczak z ziemniakami i sałatką (kurica s kartoszkoj). Obsługa restaurna ma zatem silną konkurencję.
Malowniczą trasę można do woli obfotografować wprost z rampy lokomotywy za jedyne 50 rubli. Pociąg zatrzymuje się w różnych, najbardziej atrakcyjnych, miejscach, staje nawet na stopa dla spieszonych turystów, umęczonych wędrówką po torach. Na całej długości organizowano sporo przystanków, gdzie można rozbić namiot albo rozgościć się w turbazie.
Na koniec muszę przekazać coś osobistego. Biwakowanie w takim miejscu to zdarzenie niezwykłe, nie wolno zapomnieć, że znajdujemy się nad brzegiem najgłębszego i najstarszego jeziora świata, u podnóża wielkich gór i w cieniu syberyjskiej tajgi. W jedynym takim punkcie na Ziemi, gdzie chmury zlewają się z mgłą a nad lustrem Bajkału nie sposób dostrzec linię horyzontu.
(zdjęcia autora)
