Między Wrocławiem a Opolem położone jest jedno z najstarszych i piękniejszych miast Dolnego Śląska – Brzeg. W tym mieście od 1870 do 1945 roku funkcjonowała Fabryka Fortepianów „Anton Schütz & Co”.

Była to fabryka zatrudniająca kilkudziesięciu pracowników, produkująca fortepiany i pianina, oraz spory warsztat naprawczy, gdzie restaurowano do 50 pianin i fortepianów rocznie.

 

 

 

Napis firmowy firmy „Anton Schütz & Co” (zdj. autora)

 

Firma Antona Schütz’a działała przez cały okres II Wojny Światowej.
W trakcie działań wojennych nie została zniszczona (tylko jeden budynek został częściowo spalony), a po wojnie jej majątek został objęty przez nową administrację polską.
1 lipca 1945 roku zostało zarejestrowane przedsiębiorstwo pod nazwą „Fabryka Fortepianów pod Zarządem Państwowym w Brzegu n/Odrą”, a jej dyrektorem został Adam Noworyta.
Bilans otwarcia z dnia 5 lipca 1945 r. zawierał:
– budynek frontowy,
– budynek fabryczny,
– dwa baraki drewniane,
– place,
– oraz maszyny i urządzenia, półfabrykaty, wyroby gotowe i surowce.
Jako wyroby gotowe wymieniono 2 fortepiany, 8 pianin i 12 klawiatur.

 

Pieczęć okrągła Fabryki Fortepianów w Brzegu (AP o/Legnica)

 

Fabryka właściwie była kompletna, tylko jeden budynek był uszkodzony, ale nie było fachowców. Przypadkowych ludzi chętnych do pracy było sporo, ale nie było pewności zapłaty. Na początek firma otrzymała niewielką, nieoprocentowaną pożyczkę z kasy Starostwa w Brzegu, a Adam Noworyta udzielił prywatnej pożyczki.
Część pomieszczeń zaadaptowano na cele mieszkalne, uruchomiono stołówkę i pokoje gościnne.
Już końcem 1945 roku w fabryce pracowało kilku fachowców zajmujących się remontami i wykańczaniem przedwojennych instrumentów. Rok zamknął się stratą finansową, jednak sprzedano dwa instrumenty i wykonano kilka napraw zleconych z zewnątrz.
Rok 1946 to już intensywna praca przy remontach pianin i fortepianów. Wyremontowano i sprzedano kilkanaście instrumentów, uruchomiono większość maszyn i urządzeń fabrycznych. Na koniec roku uzyskano spory zysk brutto, choć nie do końca pokrywający straty z poprzedniego roku.
Przez cały 1947 rok w fabryce tylko odnawiano, naprawiano i uruchamiano instrumenty przedwojenne. Zwiększono zatrudnienie do kilkunastu osób, a ilość sprzedanych wyrobów gotowych wzrosła do kilkudziesięciu. Rok zakończył się zyskiem brutto 790 tysięcy złotych.
W lipcu 1947 roku powołano Zjednoczone Zakłady Przemysłu Muzycznego, na rzecz którego zostały przekazane wszystkie fabryki produkujące instrumenty muzyczne razem z Fabryką Fortepianów i Pianin w Brzegu nad Odrą. Wówczas fabryka przestała być „pod zarządem państwowym”, a stała się „państwowa”.
W tamtym czasie żadna polska fabryka nie uruchomiła seryjnej produkcji nowych instrumentów.
Tak w Brzegu jak i później w Legnicy remontowano instrumenty, które się do tego nadawały.
Lata 1946-47 to intensywna praca przy remontach pianin i fortepianów. Przychód zapewniała sprzedaż wyrobów gotowych, remonty instrumentów obcych i wyprzedaż zbędnych zapasów poniemieckich. Zorganizowano na terenie fabryki pokoje gościnne i stołówkę dla pracowników, a także w budynku fabryki utworzono szkołę muzyczną, której dyrektorem został Adama Noworyta.
Przy dużym zaangażowaniu pracowników i władz, produkcja w fabryce nabierała rozpędu i nic nie wskazywało na to, że niedługo zostanie zlikwidowana….

Rok 1948 był wyjątkowy, dlatego że we Wrocławiu zaczęto organizować Wystawę Ziem Odzyskanych. Na tej ogromnej wystawie zorganizowano też stoisko Zjednoczonych Zakładów Przemysłu Muzycznego, a tam w centralnym miejscu stoiska prezentowano pianino i dwa fortepiany „Polonus” z Fabryki Fortepianów w Brzegu, po prawej stało pianino z ZZPM Legnicy, a po lewej instrumenty lutnicze i mechanizmy pianinowe z Lubina.

 

Stoisko Zjednoczonych Zakładów Przemysłu Muzycznego na Wystawie Ziem Odzyskanych (zdj. PAP)

 

Wystawa we Wrocławiu trwała od 21 lipca do 31 października 1948 r., odwiedziło ją 1,5 miliona osób i stała się wielkim sukcesem propagandowym PRL.

Na początku 1948 roku tylko F. F. Brzeg miała możliwość wyprodukowania nowych pianin i fortepianów.

 

Napis firmowy Fabryki Fortepianów w Brzegu (zdj. autora)

 

W wykazie produkcji w roku 1948 pojawiają się 3 szt. nowych fortepianów i 3 nowe pianina. Numeracja ich wskazuje, że pierwszym instrumentem było pianino „Polonus”, później dwa fortepiany. Prawdopodobnie to one pojechały na wystawę do Wrocławia. Do końca roku nie ukończono tylko pianina numer 0005.

 

Wykaz instrumentów wykonanych w 1948 roku (AP o/Legnica)

 

W całym 1948 roku sprzedano 124 zrekonstruowane pianina, dwa zrekonstruowane fortepiany i trzy instrumenty „Polonus”.
Zatrudnienie wzrosło z kilku osób w 1945 r., do ponad czterdziestu pod koniec roku 1948.

W drugiej połowie 1948 roku Zjednoczenie w Warszawie podjęło decyzję o uruchomieniu produkcji pianin tylko w dwóch fabrykach: w Legnicy i w Kaliszu. Pozostałe fabryki i zakłady wchodzące w skład zjednoczenia, miały obowiązek przekazać maszyny, narzędzia, materiały, półfabrykaty i wyroby gotowe do tych dwóch fabryk.
Od stycznia do maja 1949 roku trwała „przeprowadzka”. Najpierw wyroby gotowe i nowe „Polonusy”, później maszyny i materiały produkcyjne. Jeszcze na początku 1949 roku w Brzegu wykańczano remontowane instrumenty. Do maja sprzedano 2 fortepiany i 65 pianin. W wykazie sprzedanych instrumentów znalazło się również pianino „ZZPM Legnica” (sic!) może to z wystawy we Wrocławiu? Takie pianino niedawno pojawiło się na aukcji internetowej.

 

Napis firmowy pianin Legnica z WZO (zdjęcie: Polska Agencja Prasowa)

 

Napis firmowy pianin Legnica z pianina Legnica (aukcja internetowa)

 

Wykaz instrumentów wykonanych w 1948 roku (AP o/Legnica)

 

Kadr z Polskiej Kroniki Filmowej

 

W styczniu 1949 roku Polska Kronika Filmowa 3/49 chwaliła się „Polonusem”, jako wyrobem z Legnickiej Fabryki Fortepianów i Pianin, a seryjna produkcja nowych powojennych pianin ruszyła w Kaliszu w 1950 roku, a w legnickiej fabryce rok później. Na fortepiany z Kalisza trzeba było jeszcze poczekać kilka lat.

 

Protokół zdawczo-odbiorczy budynków fabrycznych (AP o/Legnica)

 

Przekazanie budynków fabrycznych miastu nastąpiło w dniu 4 maja 1949 roku, a całkowitego rozliczenia finansów Dyrektor Adam Noworyta dokonał z datą 19 lipca 1949 roku.
Ostatecznie Fabryka Fortepianów i Pianin w Brzegu nad Odrą przestała istnieć.

Cytuję za Damianem Aftamińskim: „W celu polepszenia warunków, zwiększenia produkcji i zmaksymalizowaniu potencjału, 28 grudnia 1948 r. Dyrekcja Naczelna ZZPM zarządziła komasację kilku mniejszych przedsiębiorstw w jedno. Postanowiono połączyć fabryki instrumentów klawiszowych z Kłodzka, Brzegu oraz Legnicy w jedną Fabrykę Fortepianów i Pianin, która od teraz miała się mieścić w starej „seilerowskiej” fabryce, znajdującej się przy ul. Senatorskiej 17/19. Proces ten trwał od 1 stycznia do 31 marca 1949 r. i zakończył etap przekształceń oraz zmian lokalowych. Dzięki temu LFFiP przybrała kształt, jaki w dużej mierze utrzymała do zakończenia swej działalności”.

 

Pieczęć okrągła Fabryki Pianin i Fortepianów Legnica 1948 r. (AP o/Legnica)

 

Fabryka Fortepianów w Kłodzku „Piano-Olbrich” nie została uruchomiona po wojnie. Budynki i materiały poniemieckie zostały zinwentaryzowane, a zakład funkcjonował jako „Warsztat Naprawy Pianin i Fortepianów”. Na stałe pracowało tam tylko dwóch ludzi, którzy w całym 1947 roku wykonali tylko 92 strojenia i naprawy pianin i fortepianów, oraz naprawili 61 maszyn do pisania.
Rok później w Fabryce Pianin i Fortepianów w Legnicy było zatrudnionych od 46 do 85 pracowników, a fabryka sprzedała 7 wyremontowanych fortepianów, jedną fisharmonię i 75 pianin.
Brzeska Fabryka Fortepianów w tym czasie była już prężnie działającą firmą. Szkoda, że tak krótko.
Do 1950 r. Brzeg znajdował się w województwie wrocławskim, a po przeprowadzonej reformie administracji, wszedł w skład województwa opolskiego.

 

Opracował
Janusz Starzyk

 Materiał pochodzi z witryny:

 

 

https://spsf.pl/pl/fabryka-fortepianow-w-brzegu-nad-odra/?fbclid=IwAR1pQ9XeeamywMEonFfSeL3OVPMlZzoje5fI1B7GlMTezkB5kO6V6DnC_fU

 

Bibliografia:

Beniamin Vogel „Fortepian Polski”
Krzysztof Rottermund „Budownictwo fortepianów na Śląsku do 1945 roku”
Damian Aftamiński „Legnicka Fabryka Fortepianów i Pianin. Dzieje przedsiębiorstwa w latach 1947–1953” Szkice Legnickie t. XXXVI PL ISSN 0137-5326
Archiwum Państwowe we Wrocławiu Oddział w Legnicy, Legnicka Fabryka Fortepianów i Pianin.
85/140/0/12/95 Bilans Fabryki Pianin i Fortepianów w Brzegu 1945
85/140/0/12/98 Bilans zamknięcia Fabryki Pianin i Fortepianów w Brzegu n/0 1948
85/140/0/12/99 Sprawozdania i zestawienia finansowe Fabryki Pianin i Fortepianów w Brzegu n/0 1948-1950
85/140/0/12/100 Sprawozdania o produkcji, zużyciu surowców i półfabrykatów oraz zużycia energii i surowców (P – 1), Brzeg 1948-1949
85/140/0/12/102 Roczne sprawozdania zakładów w Brzegu, Kłodzku i Legnicy 1947-1948

http://arspolonica.ocross.net/

https://www.psmbrzeg.pl/

https://glospowiatu24.pl/

http://www.brzeg.com.pl/

http://www.repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/4942

 

• « poprz.
• nast. »