Dziecięce lęki są jednymi z najstraszniejszych, jakich można doświadczyć w całym życiu. Dzieci nie mają jeszcze ani aparatu pojęciowego, ani wystarczająco wielu doświadczeń, by radzić sobie z trudnymi emocjami.
Jedną z metod, po które warto sięgać, by pomóc dziecku radzić sobie w problematycznych sytuacjach, są baśnie i bajki terapeutyczne. Poznaj wartościowe pozycje dostępne na polskich rynku.
O tym, że czytanie dzieciom przynosi wiele korzyści, nie trzeba dziś już chyba nikogo przekonywać. Kiedy dziecko słucha czytania na głos, uczy się rozumienia tekstu i skupiania uwagi - to trudna i ważna umiejętność, szczególnie w dzisiejszych czasach, gdzie niemal każde dziecko jest przestymulowane.
Słuchając czytania dzieci uczą się języka i wzbogacają swoje słownictwo, ponieważ język pisany w książkach jest nieco inny niż ten, którym posługujemy się na codzień. Czytając rozwijamy wyobraźnię i kreatywność dziecka, a warto wiedzieć, że niećwiczona kreatywność zanika. Dlatego tak ważne jest, aby systematycznie ją podsycać. No i nie należy zapominać o czystej przyjemności spędzania razem z dzieckiem czasu podczas poznawania przygód bohaterów książek.
Głośne czytanie rozbudowuje i ćwiczy pamięć. Warto dodatkowo po skończeniu czytania porozmawiać z dzieckiem: jaki bohater najbardziej mu się spodobał, co zapadło mu w pamięć. Pamiętajmy także, że czytając dziecku, zachęcamy je do samodzielnego czytania i sprawnego pisania, rozwijamy jego inteligencję, a przy okazji również swoją" – zwraca uwagę pedagog rodzinna Katarzyna Piekarczyk z organizacji Famiga.
Nie sposób nie zauważyć, że czytając dziecku rodzic jest tylko dla niego, a to buduje więź i wspomaga inteligencję emocjonalną, co w przyszłości będzie skutkowało łatwiejszym znajdowaniem rozwiązań dla problemów.
I wreszcie - czytanie na głos daje dziecku wytchnienie i relaks, bo przez chwilę może nic nie robić.
Książki pobudzające kreatywność i spostrzegawczość
Wszystkie książki rozwijają te umiejętności, a poniższe są szczególnie rekomendowane:
- „Kolory” H. Tullet, wyd. Babaryba;
- „Kto się schował” S. Onishi, wyd. Alfabet;
- „Co jest w środku” K. Zięba wyd. Multico;
- “Gabinet zoologii” K. Davies, wyd. Dwie siostry;
- “Płaszcz Józefa” S. Taback, wyd. Format;
- “O tych którzy się rozwijali” I. Chmielewska wyd. Media Rodzina;
- “Co!?” K. Lum, wyd. Tatarak.
Bajki terapeutyczne
Na rynku dostępna jest oferta bajek terapeutycznych, które skonstruowane są w taki sposób, by dziecku pomóc w rozwiązaniu jego problemów. Wyróżniamy trzy ich typy: relaksacyjne, psychoedukacyjne i psychoterapeutyczne. Agnieszka Jaszczyk i Beata Kochaniak, autorki "Czarodziejskiego pyłku, czyli metafory i bajki we wspomaganiu rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym" napisały: “konstrukcja bajki powinna zawierać elementy, które pozwolą dzieciom utożsamiać się z bohaterem opowiadania, a na zakończenie rozładować wszelkie powstałe napięcia, tak żeby się poczuł spokojne i bezpieczne”.
Bajki terapeutyczne przede wszystkim oddziałują na wyobraźnię dziecka. Ich rolą jest eliminowanie lub zmniejszanie lęków dziecka – czytamy mu po to, aby pozbyło się tych lęków. Dzięki takim opowiadaniom dzieci dowiadują się, że mogą kontrolować swoje zachowania i modyfikować te nieadekwatne. Zwiększają przy tym świadomość istnienia i rozumienia różnych uczuć i emocji.
Przy pomocy opowiadanych historii pokazujemy dziecku pożądane zachowanie bohatera w trudnej sytuacji – historia opowiedziana jest w taki sposób, aby dziecko mogło go naśladować, mogło się z nim utożsamiać i wpływać na zmianę zachowań za pomocą wzmocnień pozytywnych i negatywnych" – wyjaśnia Katarzyna Piekarczyk.
Bajki terapeutyczne adresowane są do dzieci w wieku od 4 do 9 lat. Często świat jest w nich pokazany z perspektywy dziecka, czasami występują z nich czarodziejskie postaci, ale ostatecznie to nie one i nie magia pozwalają rozwiązać trudne sytuacje, lecz bohaterowie, czyli dzieci lub zwierzęta, które wcielają się w różne role. Te wymyślone, ale oparte o realne historie opowieści pomagają dzieciom asymilować lek, smutek, zazdrość czy strach i sprawić, aby te uczucia stały się dla dziecka zrozumiałe.
Bajki psychoedukacyjne
Celem bajki psychoedukacyjnej jest wprowadzenie zmian w zachowaniu dziecka, rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań.
Jest w nich mowa o emocjach w taki sposób, aby rozwijały świadomość emocjonalną, uczyły rozpoznawać i nazywać emocje, tak by można sobie było w łagodny i naturalny sposób poradzić. Bohater bajki ma podobne problemy do tych, które przeżywa dziecko: nie chce mu się wstawać do szkoły, nie chce mu się chodzić do szkoły, boi się iść do dentysty, przeżywa rozstanie rodziców. Dziecko zdobywa więc doświadczenie i rozszerza swoją świadomość poprzez świat bajkowy, uczą go one zachowań w trudnej sytuacji.
Bajki najczęściej stosuje się w profilaktyce, aby przygotować dziecko na nową, trudną sytuację, np. wizytę w nowym miejscu. Starajmy się wybierać taką bajkę, która jest najbardziej zbliżona do sytuacji, w której znajduje się dziecko. Wykorzystywane w nich różnego rodzaju symbole, porównania, metafory, dają dziecku możliwość wybrania sobie tego rozwiązania, które w danym momencie jest mu potrzebne. Bajka psychoedukacyjna oswaja dziecko z nową sytuacją, przedstawia mu ją w taki sposób, aby stała się zrozumiała, racjonalizuje ją. To niezwykle istotne, bo pomaga dziecku odnaleźć się w trudnej sytuacji" – wyjaśnia pedagog.
Maria Molicka w książce „Biblioterapia i bajkoterapia” wyjaśnia to tak:
W realnym życiu zbyt wiele się dzieje, relacje z innymi są niejasne, mają zbyt wiele uwarunkowań, implikacji, często też towarzyszą im emocje. Inaczej niż w świecie książki, bo tam łatwiej zrozumieć innych, a także odnaleźć siebie, czyli odkryć, zinterpretować i konstruować. Tam bez pośpiechu można znaleźć to, czego od wieków poszukują ludzie, czyli sensu wydarzeń, życia, także - może przede wszystkim - własnego. Inaczej ujmując, postaci świata książkowego pomagają odpowiedzieć na pytania, kim chcę być, dokąd zmierzam, jakim chcę być człowiekiem”.
Książki zawierające techniki relaksacyjne i uważności:
- “Jesteś kimś wyjątkowym. Relaksacje dla dzieci” M. Broda wyd. Mamania;
- “Jesteś kimś wyjątkowym. Relaksacje dla (nieco) starszych dzieci” M. Broda, wyd. Mamania;
- “Wyobrażanki. Ćwiczenia relaksacyjne dla dzieci” A. Olejnik wyd. Zielona Sowa;
- “Moja supermoc” E. Snel, wyd. CoJaNaTo?;
- „Uważność i spokój żabki” E. Snel, wyd. CoJaNaTo?.
(Zbyt) trudne emocje
Emocje, choć naturalne, bo wynikają z naszych potrzeb, nie dla każdego są zrozumiałe i łatwe do zidentyfikowania. Niektórym ciężko jest o nich mówić, wyjaśnić, zrozumieć. To dzieciństwo jest tym bezcennym czasem, kiedy uczymy się je rozróżniać, nazywać i wyrażać je w bezpieczny dla siebie i innych sposób. To szczególnie trudne dla dzieci, dlatego tak ważne jest, aby pomagać im w radzeniu sobie z emocjami poprzez rozróżnianie i nazywanie ich oraz konstruktywne wyrażanie emocji.
Poniżej lista propozycji przedstawiona przez Katarzynę Piekarczyk z organizacji Famiga.
Książki i bajki o emocjach
- “12 ważnych w emocji. polscy autorzy o tym co czujemy”, praca zbiorowa, wyd. Centrum Edukacji Dziecięcej;
- “Bajkoterapia czyli bajki-pomagajki dla małych i dużych”, praca zbiorowa, wyd. Nasza księgarnia;
- „Ciekawy świat emocji. Zadania z naklejkami”, wyd. Zielona Sowa;
- “Bajka jak lekarstwo” A. Chamera-Nowak, K. Ippoldt, wyd. SBP;
- “Kolorowy potwór” A. Lleans, wyd. Mamania;
- “Co robią uczucia” T. Oziewicz, A. Zając, wyd. Dwie Siostry;
- “Grzeczna” G. Dahle, S. Nyhus, wyd. Ene Due Rabe;
- “Uczucia Alicji” E. Woydyłło, M.Mazurek, M. Wierzchowski, wyd. Mando;
- “Self-regulation. Szkolne wyzwania” A. Stążka-Gawrysiak Wyd. Znak;
- „Kiedy nadchodzi smutek” E. Eland, wyd. Mamania;
- “Szym Pansik ma zły humor” S. Lang, wyd. Papilon;
- “Włosy mamy” G. Dahle, S. Nyhus, wyd. EneDueRabe;
- “Po co się złościć” E. Zubrzycka, wyd. GWP Elżbieta Zubrzycka.
Wiara w siebie pomaga w życiu
Wiele dzieci ma problemy z poczuciem własnej wartości. A kiedy tak się dzieje, są smutne i nieszczęśliwe, a w ich życiu dochodzi do wielu trudnych sytuacji.
Łatwo się poddają albo w ogóle nie podejmują wyzwań, wstydzą się wyrażać własne zdanie. Nie wierzą w to, że ktoś może je lubić lub kochać, przez to często wchodzą w rolę ofiary, pozwalają się innym źle traktować, nie bronią się przed naruszeniem przez kogoś swoich granic. Takie dzieci idealizują innych, a jednocześnie deprecjonują siebie, nie lubią się wyróżniać, starają się raczej stać z boku, być niezauważalne. Niszczą dobre relacje i odrzucają szczęście, ponieważ uważają, że na nie nie zasługują. Potem często mają poczucie, że porażka to jedyne, co może je w życiu spotkać się i z czasem sfrustrowane zaczynają przejawiać agresywne zachowania, są podatne na zaburzenia odżywiania, samookaleczenia, stany lękowe i depresję" – pisze Margot Suderland w książce “Niska samoocena u dzieci”.
Dlatego warto uczyć dziecko, że akceptacja siebie to poczucie, że jest się wartościowym takim, jakim się jest.
Pomóc mogą w tym książki. Oto kilka propozycji:
- “Jesteś ważny, Pinku”, U. Młodnicka, A. Waligóra, wyd. Sensus;
- “Wielka księga super mocy” S. Isern, R. Bonilla, wyd. Mamania;
- “Mysz, która chciała być lwem” R.Bright, J.Field, Wyd. Zielona Sowa;
- “12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach” oprac. Zbiorowe, wyd. Papilon;
- “Jesteś kimś wyjątkowym” M. Broda wyd. Mamania;
- “Tuli- pucho- kłaczek” B. Alemagna, wyd. Wytwórnia;
- “Opowieści dla dzieci, które chcą uwierzyć w siebie” A. Rovira, F. Miralles, wyd. Czarna Owca;
- “Może” K. Yamada, wyd. Levyz.
Dziecięca przyjaźń
W uporaniu się z emocjami i budowaniu własnej wartości niezwykle ważna rolę odgrywa przyjaźń. Jednak jej rozumienie przez młodsze dzieci jest uzależnione od poziomu emocjonalnego i poznawczego, na którym dziecko znajduje się w danym momencie.
W książkach temat przyjaźni często przedstawiony jest jako relacja między zwierzątkami lub dzieckiem i zwierzęciem, bo dziecku najlepiej jest zrozumieć pojęcie przyjaźni na konkretnych przykładach. Warto podsuwać im książeczki, które w przystępny sposób wyjaśniają pojęciach, które ciężko wytłumaczyć i zobrazować" – mówi ekspertka.
Książki o przyjaźni:
- “Przyjaźń. Opowiastki dla dzieci” L. Bormans, wyd. Papilon;
- “Mój przyjaciel Szymon” K. Crowther, wyd. Ene due rabe;
- „Ignatek szuka przyjaciela” P. Pawlak wyd. Nasza księgarnia;
- “Mały żółty i Mały niebieski” L. Lionni, wyd. Babaryba;
- “Mały rybi król” C. Manchego, wyd. Cojanato;
- “Wilk który się zgubił” R. Bright, J. Field, wyd. Zielona Sowa.
Książki o miłości:
- “Zakochana Akiko” Antoine Guilloppe, wyd. Muchomor;
- “Jakiego koloru są buziaki” R. Bonilla, wyd. Tadam;
- “Miłość” A. Desbordes, P.Martin, wyd. Entliczek.
Śmierć w życiu dziecka
Kolejnym trudnym do wyjaśnienia dziecku tematem jest śmierć. Nadal w wielu rodzinach to temat, rzadko mówi się o nim wprost.
Przez to, że śmierć została wykluczona z naszych domów, ciało od razu wywożone jest do kostnicy i nie rozmawiamy o niej głośno – dzieci nie mają o niej pojęcia" – zauważa Katarzyna Piekarczyk.
Dla małych dzieci bardzo ważne są okoliczności, które towarzyszą śmierci: smutek, ciemne ubrania, ceremonia pogrzebu. Są tym zaciekawione i nie powinniśmy im tej ciekawości zabraniać. Kiedy są nieco starsze często nie potrafią pokazać swojego żalu. Mogą wtedy zamykać się w sobie i na własną rękę próbować uporać się ze swoim smutkiem i rozpaczą.
Dla dorosłych to powinien być znak, żeby ten smutek musimy nazwać, wydobyć go i pomóc mu się z tym smutkiem uporać" – uważa specjalistka i która poleca, by sięgać do książek, które poruszają tę tematykę:
- “Serce w butelce” O. Jeffers, wyd. Tekturka;
- “Pan Stanisław odlatuje” J. Bednarek, P. Pawlak wyd. Nasza księgarnia;
- “Czy ten smutek kiedyś minie” D. Geisler, wyd. Jedność;
- “Żegnaj panie Muffinie” U. Nilsson, A. Clara-Tildholm, wyd. Ene due rabe;
- “Niezłe ziółko” B. Kosmowska, wyd. Literatura.
Lęk i strach u dzieci
Dziecięcego lęku nie wolno bagatelizować i deprecjonować, a tym bardziej wyśmiewać. Jest on naturalną reakcją na niebezpieczne i zagrażające sytuacje. Lęk może ujawniać się w różnych sytuacjach (np. lęk przed rozstaniem z rodzicami), czasem może wręcz przybierać formę fobii (np. arachnofobia, nyktofobia) lub zaburzeń lękowych. Ważne jest, żeby tego nie ignorować i w żadnym wypadku nie stosować terapii szokowej. Pomaga mądre wsparcie, racjonalizowanie i wyjaśnianie dzieciom na spokojnie tego, z czym się mierzą.
I znowu z pomocą przychodzą książki:
- “Billy i potwór” B. Stenberg, M. Lepp, wyd. EneDueRabe;
- “Laszlo boi się ciemności” L. Snicket, wyd. Filia;
- “Pazurzak” M del Mazo, Ch. Pardi, wyd. Tako;
- “Księga cieni”, P. Meesukhon, wyd. Cykada.
Czytając dziecku zaspokajamy jego potrzeby emocjonalne, wspieramy jego rozwój, a przy tym dajemy mu radość i cudowne wspomnienia. Doceńmy ten sposób wspólnego spędzania czasu. Nie zapominajmy, że czytanie buduje też więź między rodzicem i dzieckiem, a to jedna z najważniejszych potrzeb rozwojowych dziecka i silny fundament na przyszłe życie.
Monika Wysocka, zdrowie.pap.pl
Źródło: Famiga.pl
Webinar pt. Bajki terapeutyczne magister zorganizowany 27 grudnia 2021 przez ośrodek zajęć pozaszkolnych Famiga
