W ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy psychiatrzy odnotowali częstsze występowanie depresji, stanów lękowych, zaburzeń nerwicowych, problemów ze snem i apetytem, a także zespołu stresu pourazowego (PTSD) wśród dzieci i młodzieży.
W związku z tym, specjaliści apelują do rodziców, opiekunów i pedagogów o wzmożoną czujność i podpowiadają, jak wspierać dzieci i młodzież w nowej, postpandemicznej rzeczywistości.
Niespodziewane, głębokie zmiany w dotychczasowym sposobie funkcjonowania, długotrwała izolacja, nauka zdalna, związane z tym ograniczenie kontaktów z kolegami i koleżankami, a także obawy o zdrowie swoje i bliskich czy też żałoba po ich stracie – m.in. z takimi stresorami musiały zmagać się w trakcie pandemii dzieci i młodzież, co negatywnie wpłynęło na stan psychiki wielu z nich. Świadczą o tym wyniki licznych badań oraz statystyki z wielu krajów świata, w tym także z Polski.
Dane Komendy Głównej Policji wskazują, że w 2020 r. zanotowano wzrost liczby prób samobójczych ze skutkiem śmiertelnym podejmowanych przez osoby poniżej 18. roku życia" – podkreślała Aleksandra Gozdanek z Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Instytutu Psychiatrii i Neurologii podczas niedawnej, III edycji Kongresu Zdrowia Psychicznego.
Niepotrzebnym śmierciom można zapobiegać!
W 2020 r. życie odebrało sobie w Polsce aż 107 dzieci i nastolatków, wobec 98 rok wcześniej. Ze statystyk policyjnych wynika, że problem ten dotyczy przede wszystkim osób w grupie wiekowej 13-18 lat.
Niestety, wiele wskazuje, że powyższe dane to tylko czubek „góry lodowej”.
W prowadzonym przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę telefonie zaufania dla dzieci i młodzieży w 2020 r. zarejestrowano 747 interwencji w przypadku bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia dziecka - o 43 proc. więcej niż w 2019 r." – informowała Aleksandra Gozdanek w czasie kongresu.
W tym kontekście psychiatrzy dodają, że obok prób samobójczych, istotny problem stanowią także m.in. samookaleczenia, a także doświadczanie przemocy.
Oczywiście wpływ pandemii na psychikę dzieci i młodzieży nie zawsze przejawia się aż tak drastycznie. W praktyce może on przybierać bardzo różne formy - począwszy od utrzymującego się przez dłuższy czas gorszego samopoczucia, poprzez mniejsze lub większe problemy w relacjach z innymi lub nauką, aż po wystąpienie (lub nasilenie) objawów lęku uogólnionego, depresji czy też innego rodzaju (w tym m.in. wspomnianych już wcześniej) zaburzeń psychicznych.
Jedno jest pewne: żadnej istotnej zmiany w zachowaniu dziecka, ani innych niepokojących sygnałów, jakie mogą świadczyć o przeżywanych przez niego problemach nie można zlekceważyć! Psychiatrzy ostrzegają, że jeśli dziecko nie otrzyma na czas wsparcia ze strony swoich bliskich albo profesjonalistów, to z pozoru nawet błahe problemy mogą zacząć szybko narastać i doprowadzić do kryzysu psychicznego, co w efekcie może mieć bardzo poważne konsekwencje.
Jak wspierać dziecko w nowej rzeczywistości
Wspomniane problemy dzieci i młodzieży oraz związane z nimi zagrożenia spowodowały, że rządy wielu krajów na świecie, a także liczne organizacje pozarządowe i naukowe, opracowały w ostatnich miesiącach specjalne rekomendacje dla rodziców, opiekunów i pedagogów - instruujące, jak należy wspierać dzieci i młodzież w radzeniu sobie w „nowej rzeczywistości”, nie tylko w czasie lockdownu, lecz także m.in. w łagodzeniu trudności związanych z powrotem do stacjonarnej nauki w szkole oraz wychodzeniem z pandemicznej traumy.
Dr hab. Barbara Remberk, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, wskazała podczas III Kongresu Zdrowia Psychicznego kilka tego rodzaju opracowań z rekomendacjami:
- Wytyczne dotyczące działań skierowanych do uczniów i rodziców oraz kadry pedagogicznej po powrocie do szkół i placówek, opublikowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
- Komunikat PARPA w sprawie realizacji programów profilaktycznych dla dzieci i młodzieży w szkołach i społecznościach lokalnych.
- Returning to school after lockdown - opracowanie w języku angielskim opublikowane przez brytyjską organizację Mental Health Foundation.
- Supporting your children return to school during COVID-19: opracowanie opublikowane przez UNICEF.
- Amerykańskie opracowania rządowe na temat strategii ponownego otwierania szkół po lockdownie: US Department of Education.
Stres szkolny to jeden z głównych czynników spustowych problemów, które prowadzą do hospitalizacji psychiatrycznych wśród dzieci i młodzieży" – podkreślała Barbara Remberk podczas kongresu, uzasadniając wagę wprowadzania w życie wspomnianych rekomendacji dotyczących szkoły.
Jak rozmawiać z nastolatkiem w depresji?
Oczywiście, poza samą szkołą i pracującymi w niej nauczycielami, pedagogami i psychologami, dużo miejsca poświęcono też we wspomnianych rekomendacjach roli rodziców oraz opiekunów dzieci i młodzieży, których wpływ i wsparcie odgrywają kluczową rolę.
Oto kilka przykładowych, praktycznych rad dla rodziców, które przytoczyła Barbara Remberk podczas kongresu, dotyczących tego, jak wspierać dzieci i jak ocenić czy dziecko sobie radzi:
- inicjować rozmowy z dziećmi - m.in. na temat sytuacji w szkole i trudności związanych z powrotem do nauki stacjonarnej, okazywać zainteresowanie i zrozumienie, ale nie być natarczywym,
- rozmawiać z dziećmi o sposobach radzenia sobie z emocjami i trudnymi sytuacjami, ale uwaga: dzieci uczą się reakcji emocjonalnych od dorosłych, dlatego ważne jest, aby pozostawać spokojnym, rozmawiać życzliwie i zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa, czyli nie dawać się ponosić własnym emocjom,
- zachęcać dziecko do rozmowy z zaufanym dorosłym w przypadku prześladowania lub innych nieprawidłowych sytuacji w szkole,
- rozmawiać z dzieckiem o pozytywach związanych z nauką w szkole i celebrować jego sukcesy,
- zachęcać dzieci do aktywności kreatywnych, które pomagają wyrazić uczucia,
- być dostępnym dla dziecka tak bardzo, jak to tylko możliwe – zgodnie z maksymą: twój czas jest najlepszym prezentem dla dziecka!,
- zadbać o higienę snu dziecka (odpowiednią długość i jakość jego snu), a także o tzw. higienę cyfrową (czyli m.in. umiarkowanie w korzystaniu z urządzeń cyfrowych, a także o właściwy, bezpieczny sposób korzystania z internetu, zwłaszcza, że w pandemii zwiększyło się zjawisko tzw. przemocy cyfrowej).
Gdzie można uzyskać pomoc w kryzysie psychicznym
W razie gwałtownego pogorszenia stanu zdrowia psychicznego, braku wsparcia ze strony bliskich osób lub też, gdy z innego powodu sprawy zaczną wymykać się spod kontroli, warto skorzystać z fachowej pomocy – psychologa, psychoterapeuty, pedagoga lub psychiatry. Taką pomoc można uzyskać nie tylko w gabinecie - w odpowiedniej placówce, lecz także za pośrednictwem kilku działających w Polsce specjalnych, telefonicznych oraz internetowych linii pomocowych. Należą do nich m.in.:
Dziecięcy telefon zaufania Rzecznika Praw Dziecka: 800 12 12 12,
Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę: 116 111,
Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci: 800 100 100,
Telefon zaufania dla młodych osób, prowadzony przez Fundację ITAKA: 22 484 88 04.
Wiktor Szczepaniak, zdrowie.pap.pl
